...Έρχονται από τη γης από κάτω. Όλο το χρόνο πελεκούν με τα τσεκούρια να κόψουν το δένδρο που βαστάει τη γης, αλλά όταν κοντεύουν να το κόψουν έρχεται ο Χριστός και μονομιάς ξαναγίνεται το δένδρο και τότε τα δαιμόνια χιμούν στη γης επάνω και πειράζουν τους ανθρώπους...
...Τα Σκαλικαντζέρια έρχουνται στα χουριά τα δωδεκαήμερα και φεύγουν την παραμονή των Φώτων. Την παραμονή του Χριστού έρχονται από πολλά μέρη και περιμένουν απ’ όξω από το χωριό, και άμα σμίξει η γημέρα με τη νύχτα, μπαίνουν μέσα. Είναι κακά και πονηρά, μα δεν μπορούν να βλάψουν τους ανθρώπους, γι αυτό και οι γυναίκες ακόμη τα περιπαίζουν και τα βρίζουν και τα λεν σταχτοπόδηδες και άλλα πολλά.
Καθένας από τους σκαλικαντζέρους έχει κι από ΄να κουσούρι, καθώς και τα ζώα τους. Άλλοι είναι κουτσοί, άλλοι στραβοί, άλλοι μονόματοι, μονοπόδαροι, στραβοπόδαροι, στραβόστομοι, στραβοπρόσωποι, στραβομούρηδες, στραβοχέρηδες, ξεπλατισμένοι, τσακισμένοι και κοντολογίς όλα τα κουσούρια και τα σακατλίκια τα βρίσκεις επάνω τους. Και όπως είναι αυτοί, τέτοια είναι και τα ρούχα τους, ελεεινά, ξεσκισμένα φτιασμένα από χίλια δυο κουρέλια λογής λογής. Τέτοια και τα στολίδια πο’ ΄χουν τα ζα τους...
Νικόλαος Γ. Πολίτης : Παραδόσεις
Οι Σκαλικάντζαροι.
Από την πρώτη μέρα του σαραντάημερου ετοιμάζουν τα σκαλικαντζούρια το καράβι τους για να ΄ρθουν στο νησί. Την πρώτη μέρα κόβουν τα ξύλα στο δάσος και τα ετοιμάζουν, και ακούονται οι κούφιοι χτύποι που καρφώνουν τα μαδέρια. Όταν κοντεύουν τα Χριστούγεννα, το πισσώνουν, το καλαφατίζουν και την τελευταία ημέρα το ρίχνουν στον γιαλό. Έρχονται τη νύχτα του Χριστού, και από τότες ως τα Φώτα, κανείς δεν τολμά να βγει τη νύχτα στους δρόμους, γιατί θα τον πειράξουν, ούτε κανένα κορίτσι να κάμει νυχτέρι με το λυχνάρι, γιατί ο σκαλικάντζαρος από τον καπνολόγο επάνω κυνηγάει το φως, και η κόρη που δουλεύει θα βουβαθεί ή θα σακατευτεί. Και την παραμονή των Φώτω, γέροι άντρες, γυναίκες παιδιά, όλη η φαμίλια των σκαλικαντζάρων, όπου φύγει φύγει. Φοβούνται μη τους προφτάσει ο παπάς με τον αγιασμό και τους ζεματίσει, γιατί θαρρούν πως η παπαδιά έχει θερμό τον αγιασμό, και ακολουθεί τον παπά που κρατεί τον σταυρό. Οι γέροι αργά αργά λέν στους άλλους με τη χοντρή φωνή τους, για να τους παρακινήσουν να τρέξουν :
Φεύγετε να φεύγουμε
Να παπάς με το σταυρό
Παπαδιά με το θερμό.
Και όταν οι μεγάλοι, ακούγεται και η φωνή του μικρότερου παιδιού, που έμεινε πίσω γιατί δεν πρόφτασε να δέσει το τσαρουχάκι του, και τους φωνάζει:
Καρτέρι κι εμέ να βάνω το τσαρ’ χάκι μ’!
Έθιμα από τη Σκιάθο
Τα Παγανά.
Τα παγανά μπαίνουν στο σπίτι από το τζάκι κι απ’ τις τρύπες, και χύνουν το νερό και σκορπάν τ’ αλεύρι, μα σκιάζονται τη φωτιά και κυνηγάν τη στάχτη. Για τούτο πρέπει να σφαλείς τη νύχτα όλα τ’ αγγειά, και σαν πλαγιάζεις να ρίχνεις στη φωτιά ρείκια ή αλάτι να βροντάει, και δίνουν τότε δρόμο τα παγανά απ’ το βρόντημα που ακούγουν, ή να ρίχνεις κανένα κομμάτι πετσί να μυρίζει, και δε ζυγώνουν.
Κοιμόμουν μια φορά στο παραγώνι, κουκουλωμένη με το σκέπασμα ως το κεφάλι, κι είχε κατακάτσει η φωτιά κι ήταν σκοτάδι. Ξυπνάω άξαφνα, και βλέπω στο φως της αθράκας έναν παγανό κοντά στη σταχτοθουρίδα, που σκόρπαγε τη στάχτη. Και τον τσάκωσα απ’ την αγκούλα του, και κείνος τράβαγε και μου την πήρ΄, ο καταραμένος, κι έφυγε γελώντας απ’ το τζάκι. Γι αυτό και η στάχτη η παγανίσια, που μένει όσο κρατούν τα παγανά, είν’ οργισμένη. Και δεν πρέπει στην πλύση να την βάνεις γιατί κόβει τα ρούχα, αλλά να την πετάς μακριά όση μαζεύεις κι όσον καιρό είν’ αυτά, ώσπου να φύγουν πάλε, να παν’ στου Κάτου Κόσμου, στην οργή και στην κατάρα.
Και κει σαν κατέβουν τα παγανά, αρχίζουν να πελεκάν με τα δόντια τους και με τσεκούρια τις τρεις κολόνες που βαστάν τον κόσμο, να τις κρεμίσουν, ο κόσμος να χαλάσει. Τις πελεκάν μ’ αγώνα όλον το χρόνο, ώσπου αποσταμένοι αφήνουν μια τρίχα μοναχά ν’ ανασάνουν, μα ο Θεός τους δίνει οργή και τους αποκορώνει, και παίρνουν πάλε χόντρο, και γιομίζουν οι κολόνες, και κείνοι απ το πείσμα τους πιάνονται ύστερα και τρώγονται συνατοί τους.
Έθιμα από τη Ναύπακτο
(Πηγή : Η Βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής)